İstikşaf Çalışmaları-1

İSTİKŞAF (ÖN İNCELEME) ÇALIŞMALARI

1. Genel

İstikşaf çalışmaları, belirlenen bir amaca
yönelik olarak daha önce incelenmemiş olan bir yörenin, bu
amaç doğrultusunda araştırılması için yapılan ilk çalışmalardır.
Bu evrede elde edilen bilgiler, genel bir nitelik taşır ve
daha sonraki çalışma evresi için bir temel oluşturur. Bununla
birlikte, bu evre, yörenin düşünülen yapıya uygun olup olmadığının,
daha ayrıntılı araştırmalara girilip girilmemesinin karar
verildiği evre olması açısından önemli bir evredir. İstikşaf
çalışmaları sırasında, yörede düşünülen yapı ya da yapıları
ilgilendiren sorunlar bütün yanları ile genel olarak değerlendirilir
ve belirleyici olan noktaları saptanmaya çalışılır. Bir yapıyı
doğrudan etkileyecek noktaların öncelikle araştırılması istenerek,
olumsuzluk durumunun ortaya çıkarılması sağlanabilir ve böylece,
istikşafı izleyen çalışma evresine geçmekle olabilecek gereksiz
harcamalardan kaçınılmış olur.

İstikşaf çalışmaları; ön çalışmalar, arazi
çalışmaları ve arazi dönüşü çalışmalar olmak üzere üç aşamada
gerçekleştirilir. Bunlardan, ön çalışmalar ve arazi dönüşü
çalışmaları, "büro çalışmaları" şeklinde de adlandırabiliriz.

Ön çalışmalar; araziye çıkmadan önce yerine
getirilmesi gereken çalışmalardır. İstikşafı yapılacak yöre,
genellikle özellikleri önceden bilinmeyen ya da az bilinen
bir yöredir. Bu nedenle, o yörede daha önce değişik amaçlarla
yapılan çalışmaların dokümanları bulunmaya çalışılır ve bu
dokümanlardaki ilgili noktalar kaydedilir. Elde edilen bilgilerle,
istikşafı yapılan yörenin ön bir değerlendirilmesi yapılır
ve öncelikle ele alınması gereken yerler saptanır. Ön çalışmalarda;
yöreye ilişkin ne kadar doküman sağlanırsa, yapılacak ön değerlendirmeler
de, o denli sağlıklı olur. Ön çalışmaların tamamlanmasından
sonra, araziye çıkılır.

Arazi çalışmaları; ön çalışmalar aşamasında
yapılan değerlendirmelerin arazide denetlenmesiyle başlar.
Gerekli düzeltmeler yapılır ve yeni olgular kaydedilir. Arazi
çalışmaları ilk gözlemlere göre, yörenin amaca uygun olup
olmadığının muayyen seviyede değerlendirilmesi ve belirlenmesiyle
sonuçlandırılır. Amaca uygun olması durumunda, seçenek ya
da seçenekleri saptanır ve araziden dönülür.

Arazi dönüşündeki çalışmalarda; bu aşamaya
kadar yapılan çalışmalar bir rapor şeklinde toplanır. Bu raporda,
yörenin özelliklerinin bir değerlendirilmesi yapılır, amaca
uygun bulunması durumunda, seçenek ya da seçeneklerin genel
özellikleri belirtilir ve ilerdeki çalışmalar için öneriler
getirilir.

2. EİE'deki İstikşaf Çalışmaları

EİE'ce yürütülen çalışmalar genel olarak,
Ülkemizin hidroelektrik potansiyelinin değerlendirilmesi amacına
yöneliktir. Bu amaçla yürütülen çalışmaların temel hedefi,
baraj ve HES ile nehir tipi santrallardir. Baraj ve HES'lar
ile nehir tipi santrallar gibi yapıların ortaya çıkarılması,
bir dizi çalışma evresinden sonra gerçekleşir.

Baraj ve HES'lar ile nehir tipi santrallar
gibi yapıların ortaya çıkarılabilmesi için izlenen çalışma
evrelerinin ilki, istikşaf çalışmaları evresidir. Burada İdaremizde
yapılan istikşaf çalışmalarına ilişkin görüşler belirtilecektir.

İdaremizde, barajlar ve nehir tipi santraller
konusundaki istikşaf çalışmaları inşaat, jeoloji ve hidroloji
mühendislerinin ortaklaşa yürüttükleri çalışmalarla yapılmaktadır.
En genel anlamda, inşaat mühendisleri yapıların tasarım ve
planlanmasından, jeoloji mühendisleri ise bu yapıların tamamlayıcı
unsurlarının üzerine oturacağı zeminin çeşitli özelliklerinden
ve hidroloji mühendisleri de hidroloji ile ilgili çalışmadan
sorumludurlar.

Yukarıda da belirtildiği gibi istikşaf çalışmaları
:

1- Ön çalışmalar
2- Arazi çalışmaları
3- Arazi dönüşü çalışmalar (Rapor tanzimi çalışmaları)

olmak üzere üç evrede yapılır.

2.1 Ön Çalışmalar

Herhangi bir akarsu havzasındaki hidroelektrik
potansiyelinin değerlendirilmesi düşünüldüğünde, bu konuda
yapılacak istikşaf çalışmaları için ön çalışmalara başlanır.
Hidroloji ve inşaat mühendisleri, başlangıçta hidrolojik veriler
ve çeşitli konularda literatür çalışması yaparlar ve ön tasarım
için gerekli verileri toplarlar. Haritalardan boykesitler
ve planlar çıkararak bu verilerin bir değerlendirilmesini
yaparlar ve havzada düşünülebilecek baraj ve/veya nehir tipi
santral seçeneklerini belirlerler. Bu maksatla; akarsu üzerindeki
akım rasat istasyonları ölçülerinden akarsuyun mühtelif (gerekli)
yerlerindeki hidrolojik verileri tesbit edilir. Akarsuyun
boykesit ve plan durumuna göre muhtelif uygun baraj yerleri,
tünel güzergahı ve nehir tipi santral imkanları araştırılır,
bunlar boykesitler ve planlar üzerine işaretlenir ve muhtelif
seçenekler tasarlanır. Arazi çalışmaları için ön bilgiler
elde edilir, arazi çalışmalarının nasıl yapılacağı planlanır.

Jeoloji mühendisleri; ön çalışmalara, bölgede
daha önce değişik amaçlarla yapılan ve akarsu havzasını da
kapsayan incelemelere ilişkin dokümanları bulmaya çalışmakla
başlarlar. Bu dokümanlar; bölgede yapılan jeolojik incelemelere
ait raporlar, jeoloji haritaları, hava fotoğrafları, sondaj
logları, hidrojeoloji raporları, depremlilik raporları v.b.
gibi dokümanlardır. Jeoloji mühendisi bu dokümanlardan, akarsu
havzasının içinde bulunduğu yörenin; jeoloji haritasını, birimlerin
stratigrafik dizilimini, kayaçların litolojik özelliklerini,
yörenin yapısal durumunu, depremliliğini , v.b. gibi özelliklerini
belirlemeye çalışır.

Ön çalışmalar aşamasında elde edilen bilgilerle,
jeoloji mühendisi, akarsu havzasında bulunan birimlerin mühendislik
özelliklerinin ön bir değerlendirmesini yapar. Öncelikle birimlerin
geçirimlilik, duraylılık ve taşıma gücü gibi özellikleri hakkında,
geçmiş deneylere dayanarak, bir düşünce oluşturmaya çalışır.

Literatür çalışmalarını tamamladıktan sonra
jeoloji ve inşaat mühendisi bir araya gelir ve havzada düşünülen
seçenekleri tartışırlar. Bu seçenekleri jeoloji haritasına
geçirerek, baraj yeri ve göl alanının geçirimlilik ve duraylılık
konusundaki sorunlarını, ön bilgilerle mevcut bilgilere göre
irdelenir. Olumlu ya da olumsuz görüşleri belirlenir. Eğer
seçenek nehir tipi santral ise bu yapının; çevirme bendi,
çökeltim havuzu, kanal güzergahı, tünel güzergahı, biriktirme
havuzu varsa yükleme odası veya denge bacası, cebri boru güzergahı
ve santral yeri ile bunların üzerinde yer alacağı birimlerin,
mühendislik özellikleri ile yörenin yapısallığı hakkında belirtebildiği
kadar görüş belirlenir.

Bu çalışmalar sonucunda; mevcut bilgilere
göre uygun görülmeyen seçenekler elenir, kuşkulu olanlar arazide
gözlenmek üzere kaydedilir ve bu aşamada kesin olanlar saptanır.
Seçenekler son şekliyle hem topografik haritaya hem de jeoloji
haritasına geçirilir ve birlikte araziye çıkılır.

Ön çalışmalar aşamasında, istikşafı yapılacak
akarsu havzasına ilişkin literatür ve doküman sağlamak, özel
bir öneme sahiptir. Ön çalışmalar sonucu elde edilen bilgiler
ayrıntılı ise havza hakkında daha sağlıklı kararlar vermek
mümkün olur ve gereksiz bazı harcamalardan da kaçınılmış olur.