HAVZA PLANLAMA (MASTER PLAN) ÇALIŞMALARI

HAVZA PLANLAMA (MASTER PLAN) ÇALIŞMALARI

1. Genel

Master plan çalışmalarında, bir akarsu havzasında
ana kol ve ana kola karışan yan kollar, öncelikle enerji üretimi
olmak üzere, varsa bunların sulama, taşkın kontrolu ve su
temini gibi faydaları da dikkate alınarak etüd edilerek, en
uygun enerji kademeleri meydana çıkarılır ve bir gelişme planı
hazırlanır.

Master plan seviyesinde gelişme planı hazırlanırken,
o güne kadar yapılmış olan etüt, araştırma ve sondajlardan
elde edilen bilgilerden, hidrometrik ve hidrolojik bilgileri
içeren raporlardan, diğer verilerden ve bu sözleşme ile ilgili
olarak yapılacak ilave araştırma, sondaj ve etütlerden yararlanılarak
tasarlanılabilecek (varsa sulama, su temini, taşkın kontrolu
v.s. faydaları dikkate alarak) bütün enerji üretim projeleri
ele alınır. Tasararlanan projelerin, rezervuarlarının geçirimsizlikleri,
yamaç stabiliteleri ve tesis yerlerinin jeoteknik özellikleri
incelenerek bunlardan teknik olarak yapılabilir olanlar ve
yapılabilir olmayanlar gerekçeleri ile birlikte ortaya konur.
Teknik olarak yapılabilir projelerin tasarlanabilecek alternatif
tertip tarzlarına (Baraj ve etek santralı, baraj ve tünelli
santral, nehir tipi santral, değişken baraj yüksekliği gibi)
göre muhtelif alternatif master planlar tasarlanır. Alternatif
master planlarda yer alan projelerin, jeoteknik ve topografik
özellikleri ve inşaat malzemesi durumu da dikkate alınarak,
en uygun görülecek baraj tipine veya tiplerine göre genel
vaziyet planları hazırlanır ve yeteri kadar kesit çizilerek,
bunlardan çıkarılacak ve master plan seviyesinde etüt için
yeterli olacak metrajlara göre hazırlanır (Örneğin bir beton
barajda; baraj gövdesi betonu birim fiatı, derz enjeksiyonları,
beton içinde inşa edilecek muayene galerileri, her türlü kalıp
işleri; baraj kretindeki köprü gibi yapılar için yapılan masraflar
keşife dahil edilir). Kamulaştırma, relokasyon ve gerekli
ilave yollar ve enterkonnekte şebeke ile bağlantı durumları,
inşaat süreleri ve diğer ekonomik faktörler, v.s. gibi hususlar
dikkate alınarak, master planlar içinde seçilen projeler,
mukayese edilebilir olmaları için aynı ekonomik baza getirilerek;
seçilen master plan alternatiflerinde yer alan her projenin
değişken baraj yüksekliği ve değişken santral kurulu güçlerine
göre ardışık ve/veya münferit rezervuar işletme çalışmaları
yapılarak faydaları hesaplanır. Netice olarak yapılacak mukayeseler
sonucu en ekonomik ve uygun master plan ve bu master plan
içinde yer alan tesisler ile her birinin, master plan seviyesinde
ekonomik yapılabilirliliği de gösterilmek sureti ile inşa
sıraları belirlenip tavsiye edilir.

Master plan çalışmalarının yürütülmesi sırasında
yapılacak olan bilumum jeolojik ve jeofizik etütler, temel
araştırmaları, kuvvet tünelleri güzergahı, etütleri, heyelanlarla
ilgili araştırmalar, inşaat malzemesi etütleri, laboratuvar
deneyleri, rezervuar geçirimsizlik etütleri v.s. gibi jeoteknik
etütlere ait toplanmış olan donelerin, yerinde yapılacak incelemelerle
değerlendirilmesi ve yapılacak hizmetlere uygulanması maksadıyla
gerek halen araştırılmış olan ve araştırmalarına devam edilen
baraj ve HES projeleri ile ilgili olan gerekse tasarlanacak
yeni master plan alternatiflerinde yer alan yeni projelerle
ilgili olarak, baraj, kuvvet tüneli, santral v.s. yerlerde
gerekli görülen ilave etüd ve temel araştırmaları yapılır.

Gerek daha önce seçilen ve gerekse sonradan
seçilen enerji kademelerine ait tesislerin rezervuarlarının
geçirimsizliklerini ve yamaç stabilitelerini, heyelanları,
baraj akslarındaki ve etüt edilen kuvvet tünel güzergahlarındaki
arazi ve temel şartlarını belirlemek için yapılmış olan jeoteknik
etütlerin değerlendirilmesini müteakip teknik olarak yapılabilir
projeler, teknik fizibiliteleri gösterilmek sureti ile tesbit
edilir. Elimine edilen projelerin eliminasyon sebepleri gerekçeleri
ile gösterilir. Bundan sonra, teknik olarak yapılabilir projeler
baraj tipi, baraj yüksekliği ve en uygun tertip tarzı bakımından
incelenerek, master plan kriterlerine göre mukayeseye esas
alınacak projelerin santral kurulu güçleri seçilir. Jeoteknik
şartlara ve kurulu güçlere bağlı olarak tünel çap ve sayısı
tesbit edilir.Tasarlanabilecek mantıkı bütün alternatif master
planlar inşa sıraları da dikkate alınarak mukayese için belirlenerek
aynı baza getirilir.

Master planda yer alan tesislerin rezervuarlarına
giriş akımları, barajların derivasyon ve dolusavak kapasiteleri
tesbit edilerek yapılmış olan hidrografik ve hidrolojik çalışmalar
done olarak kullanılır.

Master plan alternatiflerinde yeralan rezervuarların
ardışık işletme çalışmaları, baraj yükseklikleri (gereken
projelerde) ve santralların kurulu güçleri veya yük faktörleri
değiştirilmek sureti ile pek çok sayıda değişkene göre yapılarak,
etüt edilen alternatif master planın toplam olarak ve o master
planda yer alan santralların her birinin en ekonomik kurulu
gücü ve gereken projeler için barajların optimum yükseklikleri
tayin edilmiş olur. Tavsiye edilen master plan alternatifi
için öncelik sırasına göre rezervuarların hem ardışık hem
de münferit olarak nihai işletme çalışmaları yapılır.

Tesbit edilen master plan alternatiflerine
dahil her bir ana tesis için master plan seviyesinde yeterli
sayıda proje resimleri çizilip bunlardan metrajlar çıkartılarak
her tesisin emniyetli tarafta kalmak üzere gerçekçi maliyeti
bulunur. Tesislerin inşa süreleri ve sıraları tesislerden
meydana gelecek faydalar, zaman faktörü de hesaba alınmak
sureti ile alternatifler birbirleri ile mukayese edilebilir
şekilde aynı baza irca edilir. Menba projelerinin daha geç
inşa edilmelerine göre, mansap projelerine endirek faydaları
da dikkate alınır.

Enerjiden başka faydalar ortaya çıkarsa bunlar
da değerlendirilerek fayda hesaplarında dikkate alınır.

Master Plan alternatiflerine giren tesislere
ait elemanların (baraj, dolusavak, derivasyon, su alma, dipsavak,
kuvvet tüneli, denge bacası, cebri boru, santral, santral
teçhizatı, şalt sahası v.s. tesisler) projelendirilmeleri
sırasında bunların ana ebatları yapılabilirlik etüdü hizmetlerine
esas teşkil edecek surette tesbit edilir.

Mukayeseler sonunda en uygun Master Plan
ve bu planda yer alan proje kademeleri ayrıca bunların zaman
akımı içinde en uygun yapım sıraları tesbit edilmiş olur.
Tavsiye edilecek en iyi Master Plan içinde yer alan her kademenin
münferit olarak rantabl olduğu veya hangi şartlarla rantabilitesinin
bulunduğu gösterilir. Master Plan seviyesinde her kademenin
ana boyutlarını ve karakteristiklerini belirleyen projeler
tanzim edilir.