HİDROLİK (SU)
Türkiye, yenilenebilir enerji
kaynaklarından olan su gücünden enerji üretimini (hidroelektrik)
gerçekleştiriyor. Ancak büyük ölçekli hidrolik santrallerin
sürdürülebilirliği de tartışmalı.
Yapılan barajlarla oluşan baraj
göllerinin doğal kaynakları olduğu kadar kültürel zenginliği yok etme
tehlikesi üzerinde duruluyor.
GÜNEŞ
Güneşten enerji elde etmek,
güneşin doğuşundan batışına kadar atmosferin içine verdiği ısı ve
ışığı, insanların ihtiyaç duyduğu elektrik ve proses ısı (sıcak su ve
buhar gibi) ihtiyacıyla buluşturup yararlanmakla mümkün oluyor. Burada
asıl kaynak güneş ve her gün yenileniyor. Güneşin ulaştığı yere bir düz
depolayıcı koyulduğunda bunun ısısıyla 70-80 derece su elde etmek
mümkün. Bugün bu sistem, Türkiye’de yaygın olarak, ancak verimsiz
kullanılıyor. Oysa İsveç gibi güneşi çok az gören bir ülkede bile
dışarıda sıcaklık -4 dereceyken güneş toplayıcısından 70 derece su elde
edilebiliyor.
Güneşten daha yüksek ısı elde
etmek için (130 derece proses ısı) gelen ışınımın çeşitli yansıtma
teknikleriyle bir nokta veya çizgiye odaklanması gerekiyor. Bu da bir
yoğunlaştırıcı, odaklı toplayıcı yardımıyla yapılıyor. Böylece dağınık
enerji kaynağı odaklanarak, 130 derece buhar elde etmek üzere
kullanılabiliyor. Bununla da ısınma sağlanabiliyor.
Güneş dünyadan yaz ve kış
aylarında farklı konumlarda görünüyor. Mimari tasarımlarda, yaz
aylarında güneşin evin içine girmesini engelleyen, kış aylarında ise
içeriye girmesini sağlayan pasif sistemler de tasarlanabiliyor. Burada
asıl amaç, mevcut işleri daha az enerjiyle yapabilmek.
GÜNEŞTEN ELEKTRİK ÜRETİMİ
Güneşten elektrik üretmek için
yarı iletken malzemelerin özelliğinden yararlanılıyor. Yarı iletken
malzemelerde elektronlar atomlarına gevşekçe bağlı. Yalıtkan malzemede
bu elektronlar sıkıca bağlı, iletken malzemedeyse serbest dolaşımdalar.
Güneşten gelen ışınımın enerjisi foton dediğimiz kümelerden oluşuyor.
Foton miktarında enerji bir yarı iletken tabakasında gevşekçe bağlı
olan elektronları serbestleştiriyor. İkinci bir yarı iletken
tabakasıyla oluşturulan gerilim farkı yardımıyla serbestleşen
elektronları hareketlendiriyor. İki yarı iletken tabakanın dışına birer
kablo bağlayıp elektronların geçişine izin verdiğinizde bu gerilimden
elektrik üretebiliyorsunuz.
Bu yolla üretilen elektrik,
şebekede kullanılanla aynı kalitede. Binaların yüzeylerine ve çatısına
monte edilen beş adet güneş pili modülüyle bir evin elektrik
gereksinimi karşılanabiliyor.
Bu sistem halen kamu desteği
olmadan tüketici için ekonomik olmasa da, kullanım arttıkça maliyet
düşüyor. Fotovoltaik sistem olarak adlandırılan güneş pilleri modülleri
Türkiye’de az da olsa bazı müstakil evlerde, bazı telefon
kuruluşlarının aktarıcı istasyonlarında kullanılıyor. Güneş pilleri de
saatlerde ve hesap makinelerinde başarıyla uygulanıyor.
GÜNEŞTEN ISIL ELEKTRİK ÜRETİM SİSTEMİ
Bu çok ekonomik bir sistem. Güneş
ışınımının 500 aynayla yansıtıldığı bir kulede çok yüksek sıcaklıklara
ulaşılabiliyor. Bu kuleden geçirilen bir akışkan yardımıyla elde edilen
buhardan da elektrik üretiliyor.
RÜZGAR
Rüzgar, güneşin doğuşundan
batışına kadar yeryüzündeki farklı yüzeylerin, farklı hızlarda ısınıp
soğumasıyla oluşuyor. (Örneğin, deniz kayadan daha geç ısınır. Isınan
yerdeki hava yükseliyor ve daha soğuk kısımdaki hava hareketlenerek
rüzgarı oluşturuyor.) Hareket halindeki havanın kinetik enerjisine
rüzgar enerjisi deniyor. Dev kulelerin üzerine monte edilen kanatlar
yardımıyla rüzgardan elektrik enerjisi üretilebiliyor. Normalde bir
vantilatörün kanatları döndüğünde havayı hareketlendiriyor ve
serinliyorsunuz. Rüzgar enerjisi de bunun tam tersi bir sistemle elde
ediliyor. Gelen hava kanatları döndürüyor, kanatların bağlı olduğu mil
de jenaratörü çalıştırıyor. Kanatların birleştiği yükseklikte bulunan
bölmeden aşağıya sadece elektriği ileten kablo bulunuyor.
Rüzgar türbinleri gelen rüzgarın
yönüne göre konum alabiliyor ve otomatik olarak kontrol ediliyor.
Kanatlar kendi ekseninde hareket edebiliyor ve fırtına durumunda
kendini durdurabiliyor.
Rüzgar türbinleri fosil yakıt
santrallarıyla karşılaştırıldığında daha ekonomik üretim yapabiliyor.
Bozcaada’daki rüzgar türbinlerinde bir kWh kapasite maliyeti 1000 USD
iken, bir hidroelekrik santralı için 2 bin-4 bin USD olarak
gerçekleşiyor. İşletme maliyetinin de sıfır olduğunu hesaba katarsak
rüzgar, çok ekonomik bir enerji kaynağı.
Sarıgerme’de yapılan uluslararası
rüzgar enerjisi atölye çalışmalarına katılan özel kuruluşlar 4 bin
Megavat kapasiteli rüzgar güç santralı fizibilitesi hazırlayarak üretim
izni için Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na başvurdular.
Türkiye’de mevcut toplam elektrik
üretme kapasitesi 27 bin Megavat. OECD kaynakları, Türkiye’de yılda
tüketilen elektriğin en az iki mislinin rüzgardan karşılanabileceğini
gösteriyor.
JEOTERMAL
Yeraltında magmada artan
sıcaklıkla yeraltı suları (özellikle deprem bölgelerinde) ısınıp
yeryüzüne çıkıyor. Elektrik üretimi de jeotermal buharın gücüyle
yapılıyor. Türkiye’de Denizli, Kütahya ve İzmir-Aliağa benzeri
bölgelerde jeotermal enerji kaynaklarından konut ısıtma ve elektrik
üretimi gerçekleştirilebiliyor.
Halen Türkiye’de jeotermal enerji
kaynaklarından 20 Megavat elektrik üretiliyor. Bu kaynaktan Türkiye’de
2010 yılında 500 Megavat, 2020 yılında 1000 Megavat elektrik kapasitesi
kurulabilecek. 2000’de 51 bin 600 konut ısıtılırken, 2010 yılında 500
bin, 2020 yılında ise 1 milyon 250 bin konut ısıtılabilecek.
BİYOKÜTLE
Bitkiler büyürken, fotosentez
sırasında atmosferden aldıkları karbondioksitin (CO2) karbonunu
bünyelerinde biriktirip biyokütleyi oluştururken oksijeni dışarıya
veriyorlar. Bu bitkiler yakıldığında ise CO2 yeniden atmosfere
veriliyor. Bu nedenle biyokütle yakılmasına "sürdürülebilir biyokütle
enerjisi kullanımı" adı veriliyor. Hızlı büyüyen bitkilerle enerji
ormanları oluşturup, bir yandan yetiştirip diğer yandan yakarak elde
edilecek buhardan elektrik üretimi yapılabiliyor. Bu konuda
gerçekleştirilebilecek büyük bir potansiyel bulunuyor. Türkiye’nin
enerji ormanları konusunda başlattığı pilot çalışmalar var.
BİYOGAZ
Hayvansal ve bitkisel atıkların
çürütülmesiyle üretilen metan gazını depolayarak tehlikeli ve çevreye
zararlı olabilecek bir gazı enerjiye dönüştürmek mümkün. Metan gazı
daha sonra yakılarak enerji elde ediliyor. Greenpeace enerji raporunda,
Türkiye’de 32 Twh’e kadar elektrik üretebilecek bir potansiyel
bulunduğu belirtiliyor.
Çöpten, çamurdan elektrik
Türkiye’de bazı belediyeler çöp
alanlarında açığa çıkan metan gazından elektrik üretiyor. Çöp
içinde biriken metan gazı açılan kuyulardan borularla enerji üretim
tesisine pompalanarak üretim gerçekleşiyor. Aktif gaz depolama
sistemiyle depolanan gazların arıtılmasıyla elde edilen metan gazı
yakılarak elektrik enerjisine dönüştürülüyor.
İstanbul Kemerburgaz Çöplüğü’nde
ve Bursa’da başlayan çöpten enerji üretiminin yanı sıra Ankara Mamak ve
Sincan çöplüklerinde de yakın gelecekte üretime başlanması planlanıyor.
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
ayrıca Tuzla’daki Biyolojik Atıksu tesisinden çıkan çamurdan biyogaz ve
elektrik elde ediyor. Enerji üretim sisteminin devreye girmesiyle bir
yandan çamur miktarında azalma sağlanırken, diğer yandan da tesiste
tüketilen elektriğin yüzde 70’inin biyogazla elde edilmesi planlanıyor.
Konu: Doğayla gelen enerji kaynakları 
Salı 3 Mart - 10:03
